Poezia mbahet pikërisht për këtë lojë fjalësh mes korbave dhe thirrjes “korba unë!” që ia shton dramaticitetin poezisë, me tingëllimin “krau” që e shkreton krejt poezinë dhe në strofën e fundit parashikon shndërrimin, humbjen më të madhe mes humbjeve, humbjen e njerëzores nga dhimbja. Honi më i thellë nuk është honi i humbjes së dashurisë, por është pikërisht honi i humbjes së vetvetes, i humbjes së kuptimit të jetës.
Nga Entela Tabaku
Leximi i parë (leximi i sipёrfaqes)
Poezia dhe lexuesi kanë nevojë të takohen disa herё pёr t’u njohur. Si takimet e dashurisё. Nёse pas takimit tё parё nuk ke mё dёshirё tё rikthehesh, atёherё e di se nuk bënte për ty. Nё çdo takim mёson dhe ndien diçka tё re pёr poezinё dhe pёr veten. Sa më thellë të mund t’i hysh një poezie, sa më thellë gërmon ajo në ty, aq më e mirë është ajo.
Në këtë perspektivë leximi i parë është gjithmonë një lexim i së dukshmes, i sipёrfaqes: tema (për çfarë flet poezia) dhe gjuha poetike (çfarë e mban një poezi në këmbë figurativisht, cilat janë metaforat, gjetjet, ritmi). Në leximin e parë vëren edhe si të bën të ndihesh kjo poezi. A të hyn në gjak, a të flet ty apo ta kundron botën me sytë e tjetërkujt. Nëse pas këtij leximi i ke thënë të gjitha, atëherë e di se kjo poezi ishte e këndshme. Kaq. Kurse poezia e mirë të rikthen tek vetja gjithmonë. Asaj nuk mund t’i ikësh, ashtu si nuk mund t’i ikësh vetes.
Poezia e dashurisë së humbur është një poezi që nuk resht kurrë së shkruari. Por kjo nuk është një poezi e këngës së humbjes. Rrëfimi i kësaj poezie është brutal. Dhimbja nuk romantizohet, as nuk merret me të mirë. Bile nuk e ka as luksin e pikëllimit. Dhimbja veçse është, një prani e vërtetë, e mbushur me mllef, shkatërruese dhe vetëshkatërruese.
Skena është e thjeshtë: një dritare nga ku kundrojnë disa korba, një tavoline kuzhine me gjalpë dhe mjaltë përmbi dhe një grua që ndoshta po ha mëngjesin. Dhe dhimbja, kjo dhimbje e pamëshirshme që e gërryen gruan me sqepin e korbit. Dhimbja ha veten për mëngjes. Gërryen, gërryen derisa nga gruaja nuk mbetet asgjë, as kërma. Derisa gruaja vetë shndërrohet në korbin e dhimbjes të personifikuar nga kuja “korba unë!”. Poezia mbahet pikërisht për këtë lojë fjalësh mes korbave dhe thirrjes “korba unë!” që ia shton dramaticitetin poezisë, me tingëllimin “krau” që e shkreton krejt poezinë dhe në strofën e fundit parashikon shndërrimin, humbjen më të madhe mes humbjeve, humbjen e njerëzores nga dhimbja. Honi më i thellë nuk është honi i humbjes së dashurisë, por është pikërisht honi i humbjes së vetvetes, i humbjes së kuptimit të jetës.
Leximi i dytë (leximi i teknikёs)
Leximi i dytë zakonisht nis e t’i zbulon sekretet e realizimit, ёshtё leximi i teknikёs. Shumica e poezive nuk kanë sekrete, kanë vetëm metafora. Por talenti i vërtetë nuk qëndron në metaforat. Mendja e njeriut është një prehër i pafund metaforash. Talenti i vërtetë qëndron në krijimin, shpesh spontan, të një ndërthurjeje metaforash, gjendjesh dhe emocionesh që e rishpikin poezinë në mendjen e lexuesit. Lexuesi e gjen veten duke zbërthyer teknikën e poezisë njëkohësisht që zbërthen veten. Në këtë pikë poezia duhet lexuar me zë të lartë: A e lexove? “Korba unë” të kujton teknikisht lojën në piano. Dora e djathtë luan melodinë e dhimbjes. Melodia është therëse, me nota të mprehta, të vetmuara, stakato, secila me peshën e vet që shkojnë duke grumbulluar njëra-tjetrën në një pentagram që pret shkretimin e “Korba unë!”: Jam ba e keqe/vner/helm/fjalëkeqe/e padurushme/ditëvogël/harrestare/Kam mbetë pa kangë/pa miqt e mij t’ngushtë/pa ty
Dora e majtë luan akordet e korbave. Tonet janë të rëndë, gjithmonë e më kërcënues. Korbat në fillim janë larg dhe veç kundrojnë, por mandej nisin e afrohen. Korbat kërcejnë nga parvazi i dritares mbi tavolinë. Aty nisin e bëjnë kërdinë, në fillim në copa buke por mandej në copa mishi: Korbat m’rrijnë n’parmakun e dritares teme/Korbat hanë nga pak çdo ditë fisnikrinë teme/Korbat kërcejnë në kuzhinë shkelin bukën që e ha/Korbat m’i marrin fjalët e bukra/Korbat ma nxjerrin mllefin për gjana t’vdekshme/Korbat ma nxjerrin frikën e lëndimit/Korbat ma shlyejnë kujtesën/Korbat m’krrokasin muzgjeve/Korbat i pengojnë me flatra kah unë me ardhë/Korbat më hanë mu
Korbat afrohen por tonet largohen nga qendra, thellohen, duart shkojnë në drejtime të kundërta. Melodia e humbjes mprehet gjithmonë e më tepër në tone të larta që dora e djathtë mezi i mbërrin, kurse akordet e korbave, që bëhen gjithnjë e më të thella e tërheqin dorën e majtë nga e kundërta. Ndërkohë këmba shtyp pa mëshirë pedalin që e mban jehonën gjallë, sa herë dhimbja mpaket a korbat prehen, jehona e dashurisë, ky mall i papërballueshëm i fryn zjarrit dhe i jep hov djegies: i dashtun/shpirt/frymëmarrja jeme/drita jeme/jeta jeme/heshtja jeme/tingulli jem/verbnia jeme/andrra jeme/dashunia jeme
Interpretimi bëhet gjithmonë e më i vështirë, pjesa është virtuoze, teknikisht gati e pamundur. Por poetja luan mjeshtërisht, a thua se e ka luajtur me qindra herë këtë pjesë. Por është e pamundur, apo jo? Sepse sa herë mund të të hanë korbat, sa herë vdes njeriu? Një herë, apo?
“Shumë herë” është përgjigjja e poezisë, çdo ditë, çdo mëngjes. Kjo grua është Prometeu që pret shkabën e vet çdo ditë, që e di si nis dhimbja, si shtohet, kulmohet, si vdiset, humbet, mandej rilindet prej hiçit, e gatshme për ta rijetuar edhe një herë prej fillimit. Ajo këtë skenë e ka jetuar me dhjetëra, qindra herë. Prandaj është i vështirë interpretimi. Sepse shpirti e di mirë skenarin, dhimbja e shndërron dalëngadalë: më mbrojnë prej njerzve të mirë/Dhembja t’ban shpirtvogël nganjiherë/Butësinë ma ndryjnë me shtatë dryna n’shtatë ditë t’javës/Zanin që m’ asht shtyp me shekuj errësie/Nuk m’lajnë pa të me jetue/I lanë vetëm gjanat e kqija mëngjeseve mbijetue/I zmadhojnë fajet e vockla prej njeriu, kërkim faljen n’fyt ma lanë/Mbetjet e fundit prej meje që dashunia jonë i la./Honit po lshohem ngadalë/Pavrejtshëm me u shu.
Leximi i tretë (leximi i mendimit)
Poezia e mirë e shtyn lexuesin pashmangshëm në një lexim të tretë, leximin e mendimit. Sepse poezia nuk është vetëm teknikë dhe fjalë. Poezia është mendim. Poetët e talentuar mbjellin mendime dhe përjetime në ne. Leximi i tretë e ndihmon lexuesin të ndjekë fillin e mendimit të poetit dhe fillin e mendimit të vet, një lexim filozofik domethënë.
Çfarë është dhimbja e humbjes? Çfarë e bën humbjen kaq të dhimbshme? Është e çuditshme që e vuajmë kaq shumë humbjen e dashurisë, kur e dimë nga fillimi se gjithçka shkon drejt humbjes. Të gjithë shkojmë drejt vdekjes, çdo dashuri shkon drejt fundit. A thua sepse humbja e dashurisë na e kujton pafuqinë tonë, na bën të ndihemi kaq të pafuqishëm. Aty ku dashuria na mbush me shpresë, na e mbush botën me njerëz, aty humbja na shkreton, na kthen në vetminë e fillimit të jetës, në pafuqinë e fatit tonë. Por a e bën dhimbja njeriun njeri? Apo dhimbja e shkatërron njeriun brenda nesh, na shndërron në qenie te mllefosura, të hidhura, që brejnë veten. Gërryejmë veten me sqepin e futur përbrenda ose shkatërrojmë botën, hedhim njerëzimin në erë. Dhimbja është një bombë me sahat. A ka shpresë në honin e humbjes? A ka fund ky hon?
Leximi i katërt (leximi i vetes)
Në leximin e katërt lexuesi e njeh mirë poezinë, tashmë. Nëse ka mbërritur deri këtu e do këtë poezi, e dashuron. Për temën, gjuhën poetike, për mjeshtërinë e realizimit, për fillin e mendimit, por sidomos sepse në leximin e katërt ka për ta ndier poezinë deri në fund, ka për t’ia ndier dehjen, magjinë, do të jetë a thua se e ka shkruar vetë. Leximi i katёrt ёshtё leximi i vetes: Korba unë!/ Korba unë!/ Korba unë!
“Korba unë”
Eli Krasniqi
Jam ba e keqe, i dashun
Korbat më rrijnë në parmakun e dritares teme
Me fytyrë kah unë, më mbrojnë prej ‘njerëzve të mirë’
Jam ba krejt vner, shpirt
Korbat ma hanë çdo ditë nga pak fisnikinë teme
Dhembja të ban shpirtvogël nganjëherë
Jam ba krejt helm, dielli jem
Korbat kërcejnë në kuzhinë shkelin bukën që e ha
I lajnë gjurmët në gjalpë e mjaltë
Jam ba fjalëkeqe, frymëmarrja jeme
Korbat m’i marrin fjalët e bukura
Butësinë ma ndryjnë me shtatë dryna
në shtatë ditë të javës
Jam ba e padurueshme, drita jeme
Korbat ma nxjerrin mllefin për gjana të vdekshme
Zanin që m’ asht shtypë me shekuj errësie
Jam ba ditëvogël, jeta jeme
Korbat ma nxjerrin frikën e lëndimit
Nuk më lanë pa të me jetu
Jam ba harrestare, heshtja jeme
Korbat ma shlyjnë kujtesën
I lanë vetëm gjanat e këqija mëngjeseve mbijetu
Kam mbetë pa kangë, tingulli i jem
Korbat më krrokasin muzgjeve
M’i mbyllin veshët me krimba të mbledhun nëpër degë
Kam mbetë pa miqtë e mi të ngushtë, verbnia jeme
Korbat i pengojnë me flatra kah unë me ardhë
I zmadhojnë fajet e vockla prej njeriu, kërkim faljen teme në fyt ma lanë
Kam mbetë pa ty, andrra jeme
Korbat më hanë mue
Të lanat e fundit prej meje që dashunia jonë i la
Korba unë, dashunia jeme
Honit po lëshohem ngadalë
Pavërejtshëm me u shu.