Shkrimtarja, romani i së cilës “To kill a mockingbird” – përkthyer në shqip “Të vrasësh zogun përqeshës” u bë një tekst përkufizues për letërsinë e shekullit XX dhe për shqetësimet racore në jugun e ShBA-së, është ndarë nga jeta ditën e djeshme në Monroeville të Alabama –s.
Lee apo Nelle siç njihej prej njerëzve të afërt, prej vitesh jetonte në një azil pak kilometra nga shtëpia ku ajo ishte rritur në Monroeville të Alabama -s, mjedisi për Maycomb-in imagjinar të librit të saj të famshëm. Vdekjen e autores e ka konfirmuar Kryebashkiaku Mike Kennedy.
Deri vitin e shkuar, Lee-ja kish qenë një lloj mrekullie letrare prej një libri. “Të vrasësh zogun përqeshës” shkruar në vitin 1961, narrativa epike rreth betejës së një avokati të një qyteti të vogël Atticus Finch –it, për të shpëtuar jetën e një banori të zi kërcënuar nga një gangster racist, shiti më shumë se 40 milionë kopje në të gjithë botën dhe i dha asaj një çmim “Pulitzer”. George Bush –i e nderoi me medaljen presidenciale të lirisë më 2007-ën.
Por që nga momenti që “Zogu përqeshës…” u botua ndaj suksesit thuajse të menjëhershëm autorja në mënyrë të vazhdueshme shmangu vëmendjen publike dhe ngulmoi se nuk kishte për qëllim të botonte vepra të tjera. Kjo perde e vetë-imponuar përfundoi kur mes debateve të konsiderueshme , një vit më parë u bë e ditur një roman i dytë i zbuluar se ish botuar si “Go Set a Watchman” në korrik të vitit 2015.
Shtëpia ku Lee-ja kishte jetuar për vite me të motrën, Alice-n , u zbraz dhe ra në qetësi të premten. Brendia e shtëpisë dukej e pandryshuar nga koha kur ajo jetoi atje- mobiliet antike të mbushura me libra, kaseta audio dhe shporta me dhurata.
Fqinja e saj për 40 vjet, Sue Sellers-i, është shprehur se Lee-ja do ta vlerësonte qetësinë. “Ajo ishte njeri shumë privat” – ka thënë ajo. “Gjithçka që donte ishte privatësia, por nuk pati shumë. Ishte gjithnjë dikush që e ndiqte”.
Vitet e fundit shëndeti i saj u përkeqësua. Seller-i ka thënë se herën e fundit që e takoi Lee-në ishte një mëngjes në restorant. “Gjatë kthimit në shtëpi ajo ngau makinën e saj të madhe në korsinë e kthimit. Nuk mund të shihte. U frikësova për vdekje”.
Herën e fundit që e pa Lee-në ishte disa muaj më parë në azilin e Meadoës-it. Sellers-i i çoi lule. “Ajo thërriti: Nuk mund të shoh dhe nuk mund të dëgjoj!”, është shprehur Sellers-i, duke shtuar “Kështu që i thashë thjesht mirupafshim”.
Lee u lind në Monroeville më 1926 –ën dhe u rrit nën tensionin e izolimit. Si fëmijë ajo e kalonte verën me një tjetër shkrimtar aspirant, Truman Capote, i cili çdo vit vinte të jetonte në shtëpinë ngjitur me të sajën dhe që më vonë e ftoi Lee-në ta shoqëronte në Holcomb të Kansas-it, për ta ndihmuar në kërkimin për librin e tij të vitit 1966 “In cold Blood” . Figurën e djalit të vogël Dill në Mockingbird , Lee e kish modeluar sipas shokut të saj të fëmijërisë, Capote-së.
Lee-ja ishte më e vogla e fëmijëve të avokatit Amasa Coleman Lee dhe Frances Finch Lee.
I ati i shërbeu si model për Atticus Finch –in dinjiteti i të cilit tek lufton në sallën e gjyqit në përfaqësimin e një njeriu të zi, Tom Robinson, i akuzuar se kishte përdhunuar një grua të bardhë përbën shtyllën etike të romanit.
Botimi i vitit të kaluar “Go Set a Watchman” i detyroi admiruesit e romanit të rivlerësonin personazhin e Finch-it. Në atë roman, i cili ishte në fakt skica e parë e “Zogut përqeshës…” që ishte refuzuar nga botuesi i saj , Finch-i ishte portretizuar si një mbështetës i ligjeve të Jugut të Jim Croë-t, ndërsa thoshte: “A i do Negrot nëpër automjete në shkollat tona, në kisha dhe teatro?
Agjenti i saj letrar Andreë Nurnberg është shprehur në një deklaratë “ Kemi humbur një shkrimtare të madhe, një mike të madhe dhe një fener të integritetit” , ndërsa ka shtuar “ Duke e njohur Nelle-in vitet e fundit ka qenë jo vetëm kënaqësi por një privilegj i jashtëzakonshëm. Kur e pashë gjashtë javë më parë, ajo ishte plot jetë, mendja e saj dhe zgjuarsia ishin më të mprehta se kurrë. Ajo po citonte Thomas More –in dhe më çoi drejt e në historinë e Tudor-ëve”
Michael Morrison, botuesi i saj në HarperCollins US, ka thënë: “ bota e njeh Harper Lee-në si një shkrimtare brilante por çka shumë njerëz nuk dinë është se ajo ishte një grua e jashtëzakonshme me një gëzim të madhërishëm, përulësi dhe mirësi. Ajo e jetoi jetën në mënyrën që deshi- në privatësi- rrethuar nga libra dhe njerëz që e deshën”.
Në shtetin e Lee-së , Alabama, një epiqendër e përmbysjeve të dhunshme mbi të drejtat civile që menjëherë i paraprinë botimit të “ Të vrasësh zogun përqeshës” ekspertët letrarë kanë reflektuar mbi fuqinë e romanit për të ndryshuar hamendësimet e ingranuara të alabamasve të bardhë. Jacqueline Trimble, presidente e Forumit të Shkrimtarëve të Alabama-s që akordon çmimin e përvitshëm “Harper Lee “ për ekselencë letrare ka thënë se libri ka një ndikim të thellë në qytetarët e bardhë të këtij shteti. “Ajo ishte e aftë të merrte politikat e epokës së të drejtave civile dhe t’i bënte ato njerëzore. Ajo u tregoi njerëzve se kjo ishte rreth fqinjëve të saj, miqve, dikujt që njihte, jo vetëm rreth çështjeve”- është shprehur Trimble.
“Tim Cook, CEO –ja i Apple, shkruante në rrjetin social Twitter një citim nga libri “Të vrasësh zogun përqeshës” : “E vetmja gjë që nuk pajtohet me rregullat e shumicës është ndërgjegjja e një njeriu”.